آشنایی با تاریخچه ساخت آجر

آجر یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن به گفته برخی باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد. ریشه کلمه آجر که در فارسی به آن آجور و آگور نیز می گویند نامشخص اسدر زبان اکدی به صورت agurru، در آرامی به عنوان agur، در عربی به عنوان ajar و در ارمنی باستان به عنوان agur ثبت شده است. واژه آجر بابلی نام خشت هایی بوده است که روی آن منشورها و قوانین و … نوشته شده است.

کوره های آجرپزی بدوی بدون شک از مکان هایی تشکیل شده بود که لایه های هیزم و خاک رس به طور متناوب روی هم چیده می شدند. بقایای کوره های سفالی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان یافت شده که قدمت آن ها به هزاره چهارم پیش از میلاد در ایران می رسد. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هند وجود دارد که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در این کشور است. آجرهای ساخته شده از خاک رس از حدود 5000 سال پیش مورد استفاده قرار گرفته است. ظاهراً برای اولین بار از آجر برای ساختن شهرها در بین النهرین و دره سند در پاکستان استفاده شده است. آجر دست ساز (فشرده) که به دست این هنرمند پرتلاش ساخته شده و کاخ ها و عبادتگاه ها و مدارس و مساجد و بناها را استحکام و زیبایی بخشیده است، هفت هزار سال است که مورد استفاده بوده است. اما متأسفانه امروز این صنعت هزار ساله صنایع دستی نفس های آخر خود را می کشد.

در شهرسازی تهران اثری از آجرپزی های دست ساز اطراف میدان شوش، جاده ری قدیم و هاشم آباد باقی نمانده است. اما در محمود آباد 30 دودکش کوره آجرپزی که طول برخی از آنها به 300 متر می رسد از سال 1356 تاکنون پابرجاست.

در آغاز جنگ ایران و عراق، هواپیماهای عراقی چندین بار این دودکش ها را به جای پالایشگاه تهران هدف قرار دادند. قبل از اینکه این کوره ها برق دار شوند، میله های آجری مرتفع تهویه و دودکش را انجام می دادند.

تاریخچه پیدایش آجر در آثار ایرانی

تاریخچه و ساخت آجر به دوران باستان باز می گردد و طبق اسناد موجود پیدایش و استفاده از آجر هزاران سال قبل و قبل از تاریخ بوده است.
در دوره باستان در کنار رودخانه های دجله و فرات و پس از طغیان آنها، مقدار زیادی گل روی سطح زمین رسوب می کرد.
این رسوبات چسبندگی خاصی داشتند. پس از تبخیر آب گل آنها در اثر تابش نور خورشید، شکاف هایی ایجاد کردند و گل خشک به شکل مکعب های نامنظم در آمد و در آن روزها به عنوان ملات دیوارهای گلی لایه ای استفاده می شد.

گفتنی است تنور کمپ دارانی که در کنار رودخانه ها به گله داری مشغول بودند بر اثر نفوذ آتش سفت شد که در واقع باعث پیدایش روش پخت و در نتیجه آجر شد.
در سالهای بعد همزمان با ساخت برج بابل، آجرسازی و پخت آجر توسط بابلی ها ابداع شد و به همین دلیل نام آجر که واژه ای بابلی است به همین نام معروف شده است. نام در اکثر زبان ها

پس از این مرحله، پخت آجر توسط کلدانیان توسعه یافت و با پیدایش آجر، در ساخت بناهایی که تا آن زمان خشت و گلی بیش نبود، تحولی به وجود آمد. در نتیجه ساخت و سازهای محکم و آجری آغاز شد.
آجرهای اولیه بدون قالب و مانند بالش ساخته می شدند.